Dr. CEZMİ BAYRAM’IN KÖY ENSTİTÜLERİ BİR MASALIN TAHLİLİ KİTABI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (*)

Mehmet Ali Talayhan

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte çağdaşlaşma hedeflerine eğitim marifetiyle kısa zamanda ulaşılabileceği üzerinde mutabakata varan devrin yöneticileri, kestirme yollar tercih etmişlerdi. Atatürk zamanında gerçekleştirilen inkilâplar, bu düşüncenin bir sonucudur. Günümüzde de kimi kesimler tarafından hala tartışılan inkilâplardan en çok nemalananların ifadeleri bir garabet meydana getirmiştir. İnkilâp muhalifi olanların ifadeleri ve hayat tarzları dikkate alındığında retoriklerinde samimiyet olmadığı ve yerine neyi koyacaklarına bir türlü karar vermediklerinden de anlaşılmaktadır. Bilgi sahibi olmadan kulaktan dolma yarım bilgiler çoğu zaman muhalif olduklarını beyan edenleri zor duruma düşürmüştür. Ancak söylemleri ile taraftar toplamak istedikleri de aşikardır. Yanlış bilgilerle veya kulaktan dolma bilgilerle fikir sahibi olanların arkalarında bıraktıkları bir yığın fikir enkazı telafisi zor sonuçların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu tartışmaların başında inkilâpların merkezi yapılmak istenen Köy Enstitüleri gelmektedir.
Cumhuriyet döneminin en çok tartışılan eğitim kurumları arasında Köy Enstitüleri geniş bir yer tutar. Cumhuriyet muhalifleri ile yeni cumhuriyeti demokratik hedefleri yerine totaliter bir rejime dönüştürme gayreti içinde olanlar, Köy Enstitülerini kendi emellerine göre kullanmaya çalışmışlardır. Bu uğurda siyasetçi, sanatçı ve bürokratların çabaları açıkça görülmüştür. Köy ve köylü edebiyatı feodal beylerin ağaların köy ve köylü üzerindeki hakimiyetleri şiir, roman, hikâye ve sinema filmlerinin konuları arasındadır. Dr. Cezmi Bayram kimilerine göre efsane eğitim kurumları olarak değerlendirilen Köy Enstitüleri ile ilgili herkesi susturacak belgeli cevaplar vererek bir eser ortaya koymuştur. Kendisi bir eğitimci olarak da bu yaraya parmak basarak istismar edenleri ve hatta bu istismarcıların gerçek amaçlarını bilmeden onlara çanak tutan bir kısım devlet adamlarını da ikaz ederek millî bir vazifeyi yerine getirmiştir.
Cezmi Bayram’ın Kitabı iki bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde öğretmen yetiştirme tarihinden başlayarak Cumhuriyet devrine intikal eden bazı eğitim kurumlarının ıslahı ile Köy Enstitülerinin kuruluşu ve bu kurumlarda görev yapanların kendi ifadelerinden aktarmaktadır. Yazar, köylerde azalan nüfus ile birlikte yapılan okulların öğrencisiz ve öğretmensizlikten yıkıldığı bir zamanda Millî Eğitim bakanının (Ziya Selçuk) Köy Enstitülerine methiye düzerek özlemle anması üzerine kaleme aldığı kitabında birçok yanlış bilginin arkasına sığınarak fikir yürütenleri de boşa düşürmüştür. Bu konuda en çok nasiplenenlerden biri de Ziya Selçuk olmuştur! Yazar, Köy Enstitülerinin çok partili dönemde kapatıldığını öne sürerek her yıl tekrarlanan acı bir hadisenin anma merasimlerini aratmayan toplantılarının da ne kadar boş bir ameliye olduğunu da ortaya koymuştur. Esasında köy çocuklarını okutarak köylerde görev yapmaları için onları köylere göndermek gibi bir eğitimi hedef alan Köy Enstitülerinin en büyük mağdurlarının da yine buradan mezun olarak eğitmen öğretmen olarak görev yapanlar olduğu ortaya koymuştur. Yirmi yıl boyunca köyde kalacak ve sadece yirmi lira maaş alacak olan mezunları bu garip ve acımasız durumlarına çok partili rejim döneminde son verilmiştir. Köy Enstitülerinin on yıl sonra, yine tek parti döneminde ıslah edilmesi gerektiğine inanılmış ve bu okullar öğretmen okullarına dönüştürülmüştür.
Yazar, Köy Enstitüleri ile ilgili yanlış bilgileri ortadan kaldırırken Din- Devlet meselesinin temelinde yer alan İmam – Hatiplerle ilgili gelişmeleri de açıklığa kavuşturmuştur. Tek parti dönemindeki din ve dindara mesafeli davranışların yanlışlığından dönülmesini tek parti kongrelerindeki delegelerin ko…